نجاران برای هموار کردن و از بین بردن ناهمواری‌های سطح چوب و قطعات برش خورده مبلمان از دستگاهی بنام رنده نجاری استفاده می‌کنند. استفاده از رنده‌ی نجاری قدمتی پیشینه دارد تقریباً در حدود 2000 سال پیش‌ازاین دستگاه برای ساخت‌وسازهای چوبی استفاده می‌کردند. پس از گذشت سال‌ها، امروزه نیز از این ابزار استفاده می‌شود و به‌عنوان یک ابزار کلیدی و مهم در نجاری می‌باشد.
دسته‌بندی رنده نجاری:
رنده‌ها به دودسته‌ی چوبی و فلزی تقسیم می‌شوند که جنس چوب رنده‌های چوبی از چوب چنار، ممرز و آزاد است زیرا این نوع چوب‌ها دارای سختی و دانسیته بیشتری نسبت به دیگر چوب‌ها دارند. رنده‌ها ازلحاظ ظاهری شبیه به هم هستند و تنها نکات کلیدی که وجود دارد شناخت اجزای ظاهری این چرخ‌دنده‌هاست.
رنده‌ها به سه دسته ازنظر کاربرد تقسیم می‌شوند:
1: رنده‌هایی که برای تسطیح چوب استفاده می‌شوند مانند: رنده قاچی، دو تیغ، یک تیغ، رنده‌ی پرداخت، رنده بلند.
2: رنده‌هایی که برای فرم دهی به چوب و ایجاد قوس در سطوح استفاده می‌شوند مانند: رنده بال کبوتری، افراز و رنده کاس و سینه.
3: رنده‌هایی که برای فرم دادن قطعات اتصال و شکاف زدن چوب استفاده می‌شوند مانند: رنده‌های طرح فرنگ دوراهه، کنشافت و غیره.
اجزا و قسمت‌های مختلف رنده نجاری شامل:
کوله (بدنه)، پشتی کوله (دسته)، شاخ (مشته)، تیغه و پشتی آن، دهانه، کف رنده، دکمه ضربه، پیچ تنظیم کف رنده، گوه، پیچ ثابت، پیچ بن افشار می‌باشد.
شاخ رنده:
به دسته‌ی رنده شاخ رنده می‌گویند و کاربرد آن در هدایت کردن رنده بر روی سطح چوب است. جنس چوب شاخ رنده باید از چوب‌های محکم مانند چنار، راش و ... باشد و این دسته به‌وسیله‌ی اتصال کوله و یا اتصال گرات به رنده وصل می‌شود.
دهانه رنده:
دهانه رنده در سه حالت دهانه‌گشاد، دهانه تنگ، دهانه صحیح می‌باشد و در بازار به فروش می‌رسد. رنده‌هایی که پوشال برداری ظریف‌تری از روی سطح کار، برمی دارند دارای دهانه‌ی باریک‌تر هستند و دهانه رنده‌هایی که پوشال برداری بیشتری از روی سطح چوب برمی‌دارند باید گشادتر باشند.
توجه: در درون کوله‌رنده شکافی وجود دارد که برای قرار دادن تیغه، گوه و آهن پشت تیغه می‌باشد در قسمت بالایی شکاف را دهانه پوشال می‌نامند و قسمت پایین که تیغه از آن بیرون می‌آید را دهانه رنده می‌گویند.
پشتی کوله:
محلی که با دست راست گرفته می‌شود (قسمت انتهای بنده رنده)
تیغه رنده:
این تیغه از جنس فولاد آلیاژی ساخته می‌شود و مستطیلی شکل است، شکل این تیغه به نوع رنده و کاربرد آن بستگی دارد. زاویه تیغه به نحوه قرار گرفتن کوله‌رنده بستگی دارد به این معنی که هر چه تیغه رنده در درون کوله عمودتر باشد زاویه تیغه بیشتر است و درنتیجه پوشال کمتری از سطح چوب برمی‌دارد و هر چه زاویه کمتر باشد (خوابیده‌تر) درگیری تیغه با چوب بیشتر و همچنین پوشال بیشتری را از سطح چوب برمی‌دارد.
زاویه گوه که اسم دیگر آن زاویه تیغه است در صنایع چوبی باید 25 الی 30 درجه باشد و اگر درجه آن کمتر از 25 باشد لبه تیغ کشیده و تیزی آن بیشتر و اگر بیش از 30 درجه باشد پخ تیغه کم می‌شود و تیغه عمل رندیدن را به‌سختی انجام خواهد داد.
معرفی انواع رنده نجاری:
رنده‌ی قارچی:
از این رنده برای صاف کردن و تسطیح چوب‌های ناهموار استفاده می‌شود. دهانه این نوع رنده به علت ضخامت پوشال ایجادشده گشادتر از دیگر نوع رنده‌ها می‌باشد و جنس کف رنده قاچی از چوب ممرز ساخته می‌شود و پهنای تیغه‌این نوع رنده بین 24 تا 33 میلی‌متر، پهنای کوله‌رنده بین 41 تا 50 و طول آن برابر با 24 میلی‌متر است. تیغه رنده قاچی تخت در زاویه 45 درجه‌ای کوله قرار می‌گیرد و مقدار بیرون‌زدگی تیغه از کوله در رنده قاچی بیشتر از دیگر رنده‌ها می‌باشد.
رنده یک تیغه:
از این رنده برای از بین بردن ناهمواری‌های کمی که در سطح چوب وجود دارد استفاده می‌شود و زاویه‌ی تیغه آن در رنده 45 درجه می‌باشد. پس از استفاده از رنده قاچی امکان دارد که سطح چوب دارای ناهمواری باشد و این ناهمواری را می‌توان به‌وسیله‌ی رنده یک تیغه از بین برد و سطح چوب را صاف کرد.
رنده دوتیغه:
از این رنده برای تسطیح بهتر سطح کار و از بین بردن آثار بجا مانده از رنده‌ی یک تیغه استفاده می‌شود، همچنین تیغه‌این رنده در زاویه 45 درجه قرار دارد و برای پوشال برداری ظریف به کار می‌رود. شکل این رنده همانند رنده‌ی یک تیغه است تنها تفاوتی که دارد دارای دوتیغه و یک پشت‌بند تیغ است به این دلیل به آن رنده دوتیغه می‌گویند.
رنده‌ی پرداخت:
از این رنده در مرحله آخر برای از بین بردن ناهمواری‌های احتمالی سطح چوب استفاده می‌شود. به‌وسیله‌ی این رنده باید تمامی ناهمواری‌های سطح چوب برداشته شود و چوب یا قطعه فاقد هرگونه ناصافی باشد. زاویه‌ی قرارگیری تیغه در این رنده 48 تا 50 درجه است.
رنده‌ی خشی:
این رنده عمل تسطیح چوب را انجام نمی‌دهد به دلیل وجود تیغه‌ی شیاردار در این رنده کاربرد آن برای برطرف کردن ناهمواری‌های کوچک در سطح کار و همچنین پاک کردن مواد اضافی روی چوب است. از کاربردهای مهم این نوع رنده خش انداختن روی قطعاتی است که می‌خواهیم آن‌ها را به یکدیگر بچسبانیم زیرابه دلیل اصطکاک و پرداخت قطعات به یکدیگر نمی‌چسبند و خش انداختن روی آن‌ها این مشکل را رفع می‌کند. زاویه‌ی قرارگیری این تیغه به‌صورت عمود بوده و 75 تا 80 درجه می‌باشد.
رنده بلند نجاری (رنده دستگاه):
رنده‌های معمولی قادر نیستند چوب‌هایی که دارای ناهمواری‌های بلند به‌عنوان‌مثال 1 متر هستند را تسطیح کنند زیرا طول بدنه رنده معمولی کوتاه بوده و نمی‌تواند به‌راحتی در داخل پستی‌ها و بلندی‌های چوب حرکت کند و عمل رندیدن را به‌درستی انجام دهد بنابراین از رنده بلند نجاری برای حل این مشکل استفاده می‌کنند. رنده بلند نجاری دارای دو نوع فلزی و چوبی است و طول کوله‌رنده دارای 60 سانتی‌متر و زاویه برش آن 45 درجه است. جنس این نوع رنده‌ها هم باید از چوب‌های ممرز، راش و افرا باشد.
رنده بغل دوراهه ساده:
این رنده نیز دارای دو نوع چوبی و فلزی می‌باشد، تیغه رنده آن به عرض‌های 30،24،18 و 28 میلی‌متر ساخته می‌شود. درواقع پهنای تیغه‌ی این نوع رنده در کف رنده برابر است با تمام پهنای کوله‌رنده. از نوع رنده برای ساختن اتصالات نیم و نیم و دوراهه کردن نر تخته‌های چوبی استفاده می‌شود.
دوراهه کردن به این معناست که امتداد طول و یا عرض لبه چوب‌ها را مانند لبه‌ی درب‌ها، جای شیشه قاب و غیره را پل دار می‌کند. توجه داشته باشید که این نوع رنده گونیا نیست و تنها فقط عمق قابل تنظیم است.
رنده بغل دوراهه متغیر:
این رنده‌ها معمولاً به‌صورت تمام فلزی در بازار وجود دارد و نسبت به رنده‌ی ساده دوراهه آزادی بیشتری دارد. این نوع رنده دارای گونیای متحرک و تیغه‌ی قابل تنظیم است که می‌توان به‌وسیله‌ی آن‌ها عمق و عرض دوراهه را تنظیم کرد.
رنده‌ی کنجشکاف یا رنده‌ی کنشکاف:
این رنده برای ایجاد شیاری موازی روی ضخامت و یا عرض چوب مورداستفاده قرار می‌گیرد. این رنده دارای گونیایی متغیر و تیغه در اندازه‌های مختلف است که بر اساس عرض قطعه کار موردنظر انتخاب می‌شود. عرض تیغه‌ها بین 6 الی 16 میلی‌متر است. این رنده دارای قسمت‌های مختلفی شامل: عمق سنج، ضامن تنظیم‌کننده تیغه، تیغه‌ی برش دهنده و ضامن راهنما است.
رنده کنشکاف طرح فرنگ:
با این وسیله می‌توانید به‌راحتی شکاف اتصال طرح فرنگ روی چوب ایجاد کنید. این رنده دارای تیغه‌ای L مانند است و در اندازه‌های مختلفی در بازار وجود دارد. از این رنده برای ساخت اتصالات و ایجاد شکاف گراد استفاده می‌کنند. به‌وسیله‌ی پیچ‌هایی که در بالای این رنده وجود دارد می‌توانید عمق شکاف برداری را تنظیم کنید.
رنده زبانه طرح فرنگ:
این رنده عملکردی شبیه رنده طرح فرنگ دارد و روی چوب در جهت طولی و عرضی زبانه ایجاد می‌کند. جنس این نوع رنده بیشتر چوبی می‌باشد و تیغه‌ای آن به‌طوری درون کوله قرا گرفته است که حین کار از یک قطعه پوشال بیشتر و از قسمت دیگری پوشال کمتری برمی‌دارد و با این کار درواقع زبانه طرح فرنگ را ایجاد می‌کند.
رنده بال کبوتری:
عملکرد تسطیح این رنده به‌صورت قوس‌های داخلی و خارجی، قوس‌های شکسته و نیم قوس داخلی و خارجی بزرگ و کوچک و همچنین در قسمت‌ها و مسیرهایی که کاسه و سینه شده و قابل پرداخت با رنده‌های معمولی نیستند، است. از این رنده به‌عنوان لیسه هم می‌توان استفاده است و کار کردن با آن بسیار ساده است تنها کافی است رنده را با دودست خود گرفته و روی کار بکشید.
رنده کاسه و سینه:
از این رنده برای پرداخت و رنده کردن قسمت‌هایی از قطعه کار که مقعر و محدب یا به‌اصطلاح نجاران کاسه و سینه است مانند پشتی صندل استفاده می‌شود. این رنده آمریکایی می‌باشد. جنس کف آن از ورق فولادی فلزی می‌باشد که قابلیت ارتجاعی داشته و با پیچی که روی آن قرارگرفته است می‌توان رنده را به حالت مقعر و محدب درآورد.
رنده تخت ژاپنی:
هر چه تیغه‌ی رنده در درون کوله عمودتر باشد زاویه‌ی تیغه بیشتر و پوشال کمتری را از روی سطح چوب برمی‌دارد و اگر زاویه تیغه کمتر باشد تیغه با چوب درگیر شده و پوشال بیشتری را از روی سطح چوب برمی‌دارد.
رنده کله چوب:
کارکرد رنده‌های معمولی برای رندیدن الیاف چوب است و نمی‌توانند در جهت عمود بر الیاف حرکت کنند زیرا باعث شکسته شدن الیاف می‌شوند به همین دلیل تیغه رنده‌های معمولی دارای زاویه نمی‌باشند و برای حل این عیب از رنده‌های کله چوب استفاده می‌کنند. زاویه قرارگیری تیغه در این رنده 10 الی 15 درجه است و همین امر باعث قدرت برخورد تیغه با الیاف بیشتر شده و همچنین قادر است الیاف چوب را قطع کند.
رنده معمولی یا فلزی:
بیشتر کارگاه‌های چوب از رنده‌ی فلزی استفاده می‌کنند زیرا این رنده‌ها می‌توانند عمل رندیدن دقیق و ظریف قطعه کار، سهولت تنظیم تیغ رنده، عدم‌تغییر فرم کف رنده، داشتن مشتی برای تسلط بیشتر روی چوب و همچنین بسیار بادوام‌تر از رنده‌های چوبی است.
